Nghề vẽ tranh kính của người Khmer – Nét đẹp từ tâm hồn và tín ngưỡng
(TITC) – Không chỉ khéo léo trong lao động sản xuất mà người dân Nam Bộ còn rất sáng tạo trong nghệ thuật dân gian. Trong kho tàng văn hóa ấy, tranh kính nổi lên như một loại hình trang trí đặc sắc, phản ánh đời sống tâm hồn phong phú của cư dân miền sông nước.
Nếu như ở vùng Lái Thiêu, Chợ Lớn (TP. Hồ Chí Minh) hay Chợ Mới (An Giang), nghề vẽ tranh kính mang đậm dấu ấn của người Hoa, thì tại ấp Phước Thuận, xã Thuận Hòa, TP. Cần Thơ (trước đây là xã Phú Tân, huyện Châu Thành, tỉnh Sóc Trăng), loại hình nghệ thuật này lại được thổi hồn bởi bản sắc văn hóa Khmer – mộc mạc mà tinh tế, rực rỡ mà sâu lắng.
Nghề vẽ tranh kính của đồng bào Khmer ở xã Thuận Hòa ra đời cách đây hơn nửa thế kỷ. Những bức tranh kính thường thể hiện cuộc đời Đức Phật, phong cảnh thiên nhiên, danh lam thắng cảnh và chùa chiền.
Tranh được vẽ trên tấm thủy tinh với màu sắc sinh động, kích thước không giới hạn. Đầu tiên, người thợ vẽ khuôn hình rồi lên chỉ trắng, chỉ đen, sau đó phơi cho khô. Khi lớp sơn đầu khô, họ lại tiếp tục vẽ, tạo thêm các lớp màu mới cho đến khi bức tranh hoàn chỉnh.
Khác với vẽ trên giấy hay vải, vẽ tranh kính là vẽ ngược, tức họa tiết phải được thực hiện từ phía sau mặt kính, phần vẽ trước lại chính là phần nổi bật nhất khi hoàn thành. Chính điều đó đòi hỏi người thợ phải có tay nghề cao, sự kiên nhẫn và óc tưởng tượng tinh tế. Vì sơn trên kính lâu khô, người thợ phải vẽ liên tục, nếu ngừng tay giữa chừng, bức tranh sẽ bị đứt nét, màu không đều. Khi tranh khô hoàn toàn, nghệ nhân mới tiến hành gắn ốc xà cừ, dát vàng quỳ hoặc dán giấy trang kim, rồi phủ thêm một lớp sơn bảo vệ trước khi đóng khung gỗ.
Trong số các chủ đề, tranh vẽ Đức Phật được xem là khó nhất bởi người thợ phải thể hiện được đôi mắt có hồn và nụ cười hiền từ – điều chỉ những người làm nghề lâu năm mới làm được. Ngày nay, bên cạnh kỹ thuật vẽ truyền thống, nhiều nghệ nhân đã kết hợp với phương pháp in kéo lụa để tạo màu nhanh và bền hơn, giúp tranh thêm phong phú và hiện đại mà vẫn giữ được hồn cốt xưa.
Không chỉ là sản phẩm nghệ thuật, tranh kính còn là biểu tượng tâm linh gắn liền với đời sống tín ngưỡng của người Khmer. Trong nhiều ngôi chùa Khmer Nam Bộ như Chùa Dơi, Chùa Chén Kiểu hay Chùa Kh’leang, tranh kính được dùng để trang trí tường, cửa sổ và vách chánh điện. Ánh sáng phản chiếu qua lớp kính khiến hình ảnh Đức Phật, các vị hộ pháp và cảnh sinh hoạt hiện lên rực rỡ, lung linh. Tranh không chỉ tô điểm cho không gian thờ tự mà còn mang ý nghĩa giáo dục, truyền dạy giáo lý nhà Phật, nhắc nhở con người hướng thiện và sống nhân ái.
Trước đây, ở Phú Tân, gần như nhà nào cũng làm nghề vẽ tranh kính, du khách đến sẽ thấy tranh được phơi đầy trước cửa nhà, sản phẩm được tiêu thụ khắp các tỉnh Nam Bộ. Tuy nhiên, hiện nay nghề này đã mai một đi nhiều do thị trường tiêu thụ thu hẹp, lợi nhuận thấp, không có lớp học bài bản, chưa gắn nghề với phát triển du lịch…
Dẫu vậy, vẫn còn những nghệ nhân tâm huyết đang mở lớp truyền nghề cho thanh niên địa phương, với mong muốn giữ gìn tinh hoa văn hóa dân tộc và khơi dậy sức sống cho nghề cổ truyền. Nếu được quan tâm, đầu tư và kết hợp với các tour du lịch khám phá văn hóa Khmer, nghề vẽ tranh kính chắc chắn sẽ hồi sinh, tiếp tục tỏa sáng như ánh sắc diệu kỳ từ những tấm kính trong suốt – nơi cái đẹp, niềm tin và bàn tay con người hòa làm một. Nét đẹp từ giá trị văn hóa truyền thống có thể mang lại hiệu quả kinh tế du lịch cho các làng nghề tranh kính.
Trung tâm Thông tin du lịch
