Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc Tày
Khi những cánh đào bung nở báo hiệu mùa xuân tràn về, đồng bào dân tộc Tày lại tất bật chuẩn bị cho Lễ cầu an, một nghi thức linh thiêng gửi gắm khát vọng bình an và no ấm. Đây không chỉ là một nghi lễ tín ngưỡng mà còn là nét văn hóa đặc sắc, in đậm dấu ấn truyền thống của đồng bào vùng cao.
Nghi lễ truyền thống mang đậm bản sắc dân tộc
Lễ cầu an thường được tổ chức vào cuối tháng Giêng hoặc đầu tháng Hai (Âm lịch), diễn ra ngay tại nhà gia chủ hoặc nhà thầy cúng. Trước đây, nghi lễ kéo dài suốt đêm nhưng ngày nay được điều chỉnh tổ chức vào ban ngày để phù hợp với nhịp sống hiện đại, đồng thời đảm bảo sức khỏe cho thầy cúng và gia chủ.
Hát Then trong Lễ cầu an là cầu nối linh thiêng giữa con người và thần linh, gửi gắm ước vọng bình an, may mắn
Theo quan niệm dân gian, thực hiện nghi lễ này sẽ được các đấng siêu nhiên phù hộ, tránh được tai ương như thú dữ tấn công, rắn cắn, tai nạn sông nước, đồng thời cầu mong mùa màng tươi tốt, gia đình thuận hòa. Dù không có lời mời chính thức, bà con trong bản vẫn đến dự đông đủ, góp phần tạo nên không khí ấm cúng, thắt chặt tình làng nghĩa xóm.
Không gian tổ chức được phân chia gồm: Khu vực “nả nưa” – nơi linh thiêng trước bàn thờ, dành cho thầy cúng và người phụ lễ; “nả khoang” – hai bên bếp lửa dành cho bà con trong bản và “nả tẩu” – khu vực dành cho khách tham dự. Cách sắp xếp này thể hiện rõ nét văn hóa cộng đồng của người Tày, nơi mọi người cùng nhau hòa mình vào không gian tâm linh và nghệ thuật diễn xướng.
Buổi lễ bắt đầu bằng nghi thức đón tổ sư, mời các vị thần linh về dự và phù trợ cho gia chủ. Thầy then hoặc thầy mo sẽ báo cáo với thần linh về mong ước cầu an, sau đó thực hiện lễ “sái tịnh và tống yêu quái” nhằm thanh tẩy không gian, xua đuổi tà ma.
Nghi thức “sái tịnh và tống yêu quái” được thực hiện trước sân nhà để xua đuổi điều không may mắn
Một trong những phần quan trọng nhất là nghi thức “vượt biển và giải hạn”, tượng trưng cho hành trình gian khó để đưa điều xấu đi xa. Trong lúc đó, những điệu múa chầu quanh “cây hoa” – biểu tượng của sự sinh sôi, phát triển được thực hiện. Những em bé trong bản sẽ được vẽ bùa lên trán để mong khỏe mạnh, còn người già sẽ làm lễ “bù lương, bù gạo” với hy vọng kéo dài tuổi thọ.
Theo ông Nguyễn Văn Bách (thầy then tại buổi lễ), chia sẻ: “Mỗi động tác trong nghi lễ đều mang ý nghĩa sâu sắc. Vung kiếm là để trừ tà, rung chuông là để mời thần linh. Những bài cúng không chỉ đơn thuần là lời khấn, mà còn là di sản văn hóa truyền miệng, phản ánh triết lý sống và niềm tin của người Tày vào quy luật vận hành của vũ trụ”.
Sau khi hoàn tất các nghi thức chính, thầy then phát bùa hộ mệnh, buộc chỉ đỏ cầu may cho mọi người, rồi thực hiện nghi thức “hồi binh hồi mã” – tiễn đưa thần linh về cõi siêu nhiên, khép lại buổi lễ trong không khí trang nghiêm và tràn đầy hy vọng.
Thầy then buộc chỉ cầu an cho gia chủ khi sắp kết thúc buổi lễ
Giữ gìn bản sắc giữa “dòng chảy” hiện đại
Dù cuộc sống ngày càng đổi thay, Lễ cầu an vẫn giữ một vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của người Tày. Không chỉ là một nghi lễ tín ngưỡng, đây còn là một hình thức diễn xướng dân gian kết hợp giữa tâm linh, nghệ thuật và triết lý nhân sinh. Những bài khấn, làn điệu then hòa cùng tiếng đàn tính vang vọng trong không gian nhà sàn đã trở thành âm thanh quen thuộc mỗi độ xuân về.
Em Nguyễn Hà Linh (19 tuổi, ở Thái Nguyên) chia sẻ: “Từ nhỏ, em đã quen thuộc với lễ cầu an. Đây không chỉ là dịp để hiểu hơn về truyền thống gia đình mà còn giúp em cảm nhận sâu sắc sự gắn kết cộng đồng. Em mong thế hệ trẻ sẽ tiếp tục giữ gìn và phát huy giá trị tốt đẹp này”.
Lễ cầu an của người Tày không chỉ là một nghi thức cầu mong may mắn mà còn là biểu tượng của lòng thành kính, của niềm tin vào những điều tốt đẹp. Giữa những đổi thay của thời đại, Lễ cầu an vẫn là sợi dây kết nối con người với tổ tiên, với thần linh và với chính bản sắc văn hóa của dân tộc mình.
Bài và ảnh: Minh Trang
Báo Quân đội Nhân dân – qdnd.vn
