Khánh Hòa: Bảo tồn giá trị làng văn hóa truyền thống của đồng bào Raglai
(TITC) – Trên dải đất miền Trung đầy nắng gió, đồng bào Raglai ở Khánh Hòa đã và đang giữ gìn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của mình. Những nếp nhà sàn, tiếng đàn chapi, lễ hội Katê hay những làn điệu dân ca Raglai vang vọng giữa núi rừng không chỉ là ký ức văn hóa, mà còn là nền tảng để phát triển du lịch cộng đồng bền vững.
Gìn giữ bản sắc trong đời sống hiện đại
Người Raglai sinh sống chủ yếu ở hai xã miền núi Khánh Sơn và Trung Khánh Vĩnh. Trải qua bao biến thiên, đồng bào vẫn bền bỉ giữ lấy những giá trị văn hóa độc đáo của mình: nhà sàn truyền thống, trang phục thổ cẩm, nhạc cụ dân tộc, phong tục cưới hỏi, tang ma, cùng hệ thống lễ hội gắn bó với chu kỳ sản xuất nông nghiệp.
Thôn Hòn Dung là một trong 13 thôn của xã Khánh Sơn, với đa số đồng bào Raglai sống tập trung thành cộng đồng và mang những nét văn hóa đặc trưng. Người dân sinh sống chủ yếu bằng sản xuất nông nghiệp (trồng lúa, bắp, mì, rau màu và các loại cây ăn quả như sầu riêng, măng cụt, chôm chôm, bưởi, mít, chuối). Toàn thôn có 250 hộ, trong đó 219 hộ người dân tộc Raglai với 647 nhân khẩu. Đồng bào Raglai nơi đây có bề dày về lịch sử, văn hóa và còn lưu giữ nhiều nét đẹp văn hóa như: Biểu diễn nhạc cụ đàn Chapi, đàn đá, Mã la; trình diễn trang phục truyền thống; hát các làn điệu dân ca, sử thi. Đây cũng là địa phương duy nhất còn giữ được mô hình nhà dài truyền thống của người Raglai để tổ chức lễ tạ ơn cha mẹ, lễ mừng lúa mới, lễ cưới. Thôn Hòn Dung nằm cách trung tâm xã Khánh Sơn 3km, gần các điểm tham quan du lịch như: Căn cứ cách mạng Tô Hạp; danh lam thắng cảnh thác Tà Gụ; di tích khảo cổ địa điểm Dốc Gạo. Đến với thôn Hòn Dung, du khách có thể tham quan, tìm hiểu, trải nghiệm những điểm nấu rượu cần, nhà dài truyền thống, thưởng thức các làn điệu dân ca, nhạc cụ Mã la, khèn bầu, đàn đá…
Đồng bào Raglai thôn Hòn Dung nướng cơm lam phục vụ khách du lịch
Thôn Suối Cá có 416 hộ với 1.545 khẩu, gồm 11 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó dân tộc Raglai chiếm đại đa số và có nhiều giá trị văn hóa truyền thống tiêu biểu. Đó là các lễ hội (lễ ăn mừng lúa mới, lễ đền ơn đáp nghĩa, lễ bỏ mã); những ngôi nhà sàn truyền thống; sử dụng, biểu diễn các loại nhạc cụ dân tộc khèn bầu, kèn môi, sáo Ta-cung, đàn Chapi, Mã la, đàn đá; hát các làn điệu dân ca, biểu diễn dân vũ; văn hóa ẩm thực dân tộc độc đáo với nhiều món ăn ngon… Từ thôn Suối Cá cũng có nhiều thuận lợi khi kết nối với một số điểm du lịch trên địa bàn xã Trung Khánh Vĩnh như: Căn cứ cách mạng Hòn Dù, thác Zi-ông, nông trại Hoa Quả Sơn. Thôn Suối Cá còn có câu lạc bộ sinh hoạt văn hóa dân gian dân tộc Raglai gồm 30 thành viên duy trì sinh hoạt định kỳ truyền dạy, tập luyện hát, múa các làn điệu hát dân ca, dân vũ, biểu diễn nhạc cụ dân tộc… Đây là những nguồn tài nguyên văn hóa du lịch cần được bảo tồn, phát huy để từ đó khai thác, hình thành nên sản phẩm du lịch cho địa phương.
Bảo tồn hồn cốt núi rừng
Những năm qua, song song với triển khai các chủ trương, định hướng phát triển kinh tế – xã hội, xã Trung Khánh Vĩnh đã có nhiều nỗ lực trong việc thực hiện kế hoạch phát triển du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái núi rừng gắn với bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Raglai. Tuy nhiên, do nguồn lực vẫn còn hạn chế nên kết quả chưa như mong đợi.
Cùng chung thực trạng như trên, lãnh đạo xã Khánh Sơn cho biết, trong những năm gần đây, cấp ủy, chính quyền địa phương đặc biệt quan tâm đến việc giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người đồng bào dân tộc Raglai trên địa bàn. Đơn cử, ở thôn Hòn Dung có nghệ nhân Mấu Hồng Thái được quan tâm, hỗ trợ điều kiện để phát triển nghề chế tác nhạc cụ và đan lát dụng cụ sinh hoạt với 4 sản phẩm được chứng nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao (gùi, bộ nỏ, đàn Chapi, khèn bầu); hộ ông Mấu Quốc Hề với nghề nấu rượu cần trở thành điểm phục vụ các đoàn khách đến trải nghiệm. Thôn cũng đã thành lập một đội chuyên phục vụ ăn uống tại nhà dài truyền thống Raglai với những món ẩm thực đặc trưng núi rừng; có đội văn nghệ để phục vụ du khách.
Nhà dài truyền thống thôn Hòn Dung – nơi thường diễn ra các hoạt động văn hóa cộng đồng của người dân địa phương
Thực hiện Dự án 06 trong Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, tỉnh Khánh Hòa đã chú trọng đầu tư bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào Raglai. Các hoạt động như mở lớp truyền dạy nhạc cụ dân tộc, sưu tầm và phục dựng lễ hội, bảo tồn tiếng nói và chữ viết Raglai, hỗ trợ nghệ nhân được thực hiện thường xuyên.
Song song đó, chính quyền địa phương còn khuyến khích người dân kết hợp phát triển du lịch sinh thái – văn hóa gắn với bảo tồn bản sắc. Nhờ vậy, đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào được nâng cao, đồng thời tạo thêm sinh kế bền vững từ chính di sản văn hóa quê hương.
Những nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Raglai không chỉ là công việc của chính quyền hay nghệ nhân, mà còn là trách nhiệm chung của cộng đồng. Bởi mỗi điệu múa, mỗi bài hát dân ca, mỗi tấm thổ cẩm được dệt nên là kết tinh của tâm hồn, trí tuệ và bản lĩnh của người Raglai qua nhiều thế hệ. Khánh Hòa hôm nay đang đổi thay từng ngày, nhưng giữa nhịp sống hiện đại, tiếng cồng chiêng Raglai vẫn vang vọng – như lời nhắc nhở về cội nguồn và niềm tự hào văn hóa dân tộc.
Trung tâm Thông tin du lịch
