Giữ hồn văn hóa dân tộc thiểu số qua những người kể sử Đồng Nai
(TITC) – Đồng Nai không chỉ là vùng đất giàu truyền thống lịch sử cách mạng mà còn là nơi hội tụ của nhiều cộng đồng dân tộc thiểu số, mỗi dân tộc mang theo bản sắc văn hóa riêng biệt, độc đáo. Để những giá trị ấy không phai mờ theo thời gian, nhiều người đã lặng lẽ trở thành “người kể sử”, gắn bó cả đời với việc sưu tầm, sáng tác, lưu giữ và truyền dạy lại cho thế hệ sau. Qua họ, văn hóa các dân tộc thiểu số không chỉ được bảo tồn mà còn được làm mới, lan tỏa rộng rãi trong đời sống hôm nay.
Ông Nguyễn Đình Du (bìa phải, ngụ xã Thống Nhất) kể chuyện lịch sử, văn hóa người Mường qua tạc tượng gỗ.
Trong số đó, nhà văn Khôi Vũ – Nguyễn Thái Hải (75 tuổi, ngụ phường Trảng Dài) là một trường hợp tiêu biểu. Ông chọn con đường văn chương để kể lại lịch sử, văn hóa và con người Đồng Nai. Hơn 40 tác phẩm về vùng đất này đã ra đời, trong đó không ít cuốn dành cho thiếu nhi, giúp thế hệ trẻ tiếp nhận lịch sử theo cách gần gũi, dễ nhớ hơn. Với ông, viết không chỉ để lưu giữ, mà còn để khơi dậy niềm tự hào dân tộc nơi lớp trẻ. Mỗi trang viết là một cuộc gặp gỡ, một chuyến điền dã, một lát cắt của lịch sử Đồng Nai gắn liền với cộng đồng địa phương. Qua văn chương, ông đưa các em học sinh đến gần hơn với hình ảnh những nhân vật, những phong tục của dân tộc thiểu số từng gắn bó với vùng đất này.
Nếu văn chương có sức mạnh đánh thức ký ức, thì âm nhạc lại chạm tới trái tim. Nhạc sĩ Trần Viết Bính – năm nay đã ngoài 90 tuổi – cả đời gắn bó với việc sưu tầm và lưu giữ dân ca các dân tộc thiểu số ở Đồng Nai và Đông Nam Bộ. Trong kho tư liệu của ông là gần 200 làn điệu dân ca của người Chơ Ro, Mạ, S’tiêng, Kơ Ho, Chăm Islam… Mỗi lời ca, nhịp phách được ông coi là “hồn cốt” của một cộng đồng, là chứng nhân lịch sử sống động. Không chỉ cất giữ trong giấy bút hay băng ghi âm, ông còn đưa các làn điệu ấy trở lại đời sống qua những chương trình biểu diễn và lớp truyền dạy cho thanh thiếu niên. Ông tin rằng chỉ khi dân ca được cất lên trong đời sống hôm nay thì bản sắc văn hóa dân tộc mới thật sự trường tồn.
Cũng với tâm niệm giữ gìn hồn cốt văn hóa, ông Nguyễn Đình Du ở xã Thống Nhất chọn cách kể sử người Mường qua những pho tượng gỗ và mô hình nhà sàn. Những tác phẩm của ông tái hiện sinh động nếp sống, phong tục, tín ngưỡng của người Mường: từ cảnh giã gạo, múa chiêng, đến nghi thức của thầy mo… Người xem, nhất là giới trẻ, dễ dàng hình dung được cả một không gian văn hóa truyền thống chỉ qua những chi tiết chạm khắc. Với ông, mỗi bức tượng, mỗi ngôi nhà sàn thu nhỏ chính là “trang sử bằng gỗ” – giản dị nhưng bền bỉ, để con cháu biết mình đến từ đâu.
Không chỉ dừng lại ở sáng tác và sưu tầm, những “người kể sử” còn chủ động đưa lịch sử và văn hóa dân tộc thiểu số đến gần với học sinh. Nhà văn Nguyễn Thái Hải thường xuyên tổ chức giao lưu, tặng sách miễn phí cho học sinh vùng sâu vùng xa. Nhạc sĩ Trần Viết Bính mở lớp truyền dạy dân ca cho thanh thiếu niên. Các nghệ nhân dân tộc tổ chức không gian trải nghiệm dệt thổ cẩm, diễn tấu cồng chiêng, múa dân gian ngay tại cộng đồng. Những hoạt động này biến lịch sử và văn hóa thành những bài học trực quan, giúp học sinh không chỉ nghe kể mà còn được tận tay, tận mắt cảm nhận.
Đồng Nai hiện có Bảo tàng tỉnh với hàng vạn hiện vật lịch sử, trong đó có nhiều bộ sưu tập về văn hóa các dân tộc thiểu số. Nhưng nếu không có những “người kể sử” tận tụy kia, di sản văn hóa sẽ chỉ là những hiện vật tĩnh lặng. Chính nhờ họ, văn hóa dân tộc thiểu số được “sống” cùng đời sống hôm nay, trở thành nguồn lực nội sinh để cộng đồng thêm gắn kết, để mỗi người trẻ thêm tự hào và ý thức giữ gìn bản sắc.
Giữa nhịp sống hiện đại, khi đô thị hóa ngày một mạnh mẽ, công việc bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số càng có ý nghĩa quan trọng. Những người kể sử Đồng Nai không chỉ là “người lưu giữ ký ức”, mà còn là nhịp cầu kết nối quá khứ với hiện tại, gieo vào lòng thế hệ trẻ niềm tự hào và trách nhiệm với di sản cha ông. Đó chính là cách để bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số tiếp tục tỏa sáng, không chỉ ở Đồng Nai mà còn lan xa, góp phần làm giàu thêm kho tàng văn hóa Việt Nam.
Trung tâm Thông tin du lịch
