Tháng Ramưvan – Nơi lưu giữ bản sắc văn hóa của người Chăm Bàni

(TITC) – Người Chăm Bàni – một cộng đồng dân tộc thiểu số sống tập trung chủ yếu ở tỉnh Ninh Thuận cũ (nay thuộc tỉnh Khánh Hòa) và Bình Thuận cũ (nay thuộc tỉnh Lâm Đồng) có đời sống văn hóa tâm linh phong phú, mang đậm dấu ấn giao thoa giữa Hồi giáo và tín ngưỡng bản địa. Trong đó, tháng Ramưvan (tháng chay tịnh) là một nghi lễ quan trọng bậc nhất, phản ánh sâu sắc bản sắc văn hóa và tinh thần cộng đồng của người Chăm Bàni.

Ramưvan là phiên âm Chăm của từ Ramadan, tháng chay của người Hồi giáo. Tuy nhiên, ở người Chăm Bàni, Ramưvan mang những nét riêng biệt, phản ánh quá trình bản địa hóa Hồi giáo trong cộng đồng. Không giống như Hồi giáo chính thống, người Chăm Bàni không thực hành chay tịnh nghiêm ngặt suốt một tháng, mà chỉ các vị chức sắc tôn giáo (thường gọi là “achar” hoặc “thầy tu”) thực hiện việc ăn chay, tịnh tâm và cầu nguyện trong suốt tháng Ramưvan. Người dân bình thường không buộc phải kiêng khem, nhưng vẫn giữ tâm thế trang nghiêm, kính cẩn, thể hiện sự tôn trọng và gắn bó với văn hóa tâm linh.

Nét độc đáo của lễ hội Ramuwan dân tộc Chăm. Ảnh: Internet

Điều đặc biệt là tháng Ramưvan không chỉ là dịp để tu hành mà còn là thời gian sum họp gia đình, kết nối cộng đồng, tương tự như Tết cổ truyền của người Việt. Trước khi Ramưvan bắt đầu, người Chăm Bàni thường dọn dẹp nhà cửa, sơn sửa lại các phần mộ tổ tiên, chuẩn bị lễ vật và trang phục truyền thống. Những người đi làm ăn xa cũng thu xếp về quê, thể hiện sự đoàn viên, gắn bó thiêng liêng với gia đình và cội nguồn.

Một trong những điểm nhấn đặc sắc trong tháng Ramưvan là các nghi lễ diễn ra tại thánh đường – nơi sinh hoạt tôn giáo chính của cộng đồng Chăm Bàni. Tại đây, các vị chức sắc thực hiện nghi lễ đọc kinh, cầu nguyện cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa và hạnh phúc cho mọi nhà. Những lễ thức này được cử hành một cách trang nghiêm, đúng nghi lễ truyền thống, thể hiện lòng thành kính với thần linh và tổ tiên.

Trang phục trong tháng Ramưvan cũng mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Đàn ông thường mặc áo dài trắng, đội khăn xếp, tượng trưng cho sự thanh khiết và tâm hồn hướng thiện. Phụ nữ mặc trang phục truyền thống màu sắc nhã nhặn, đầu quấn khăn, thể hiện sự kín đáo, chuẩn mực trong đời sống đạo đức. Đặc biệt, trong các dịp lễ chính, phụ nữ thường không vào thánh đường mà đứng ở phía ngoài, theo dõi nghi lễ trong im lặng và trang nghiêm – một nét đặc trưng trong vai trò giới tính của người Chăm Bàni.

Một trong những giá trị nổi bật của tháng Ramưvan là tinh thần bao dung, đoàn kết cộng đồng và gắn bó dân tộc. Trong tháng này, người Chăm Bàni không chỉ hướng nội – tìm về với cội nguồn tâm linh mà còn mở lòng với cộng đồng xung quanh. Nhiều hoạt động giao lưu văn hóa, thăm hỏi lẫn nhau giữa các gia đình, dòng tộc được tổ chức. Người Chăm Bàni cũng mời bạn bè người Kinh, người Chăm theo đạo Bàlamôn và các dân tộc khác đến dự lễ, dùng bữa cơm thân mật, thể hiện sự gắn bó cộng đồng liên văn hóa.

Điều này góp phần tạo nên một không khí đoàn kết, yêu thương và tôn trọng sự khác biệt, giúp gìn giữ sự đa dạng văn hóa trong lòng dân tộc Việt Nam. Tháng Ramưvan vì thế không chỉ là tháng lễ của người Chăm Bàni, mà còn là dịp để mọi người chiêm nghiệm và tôn vinh những giá trị nhân văn, tâm linh trong đời sống con người.

Ngày nay, trong bối cảnh hiện đại hóa và toàn cầu hóa, nhiều nét văn hóa truyền thống đứng trước nguy cơ mai một. Tuy nhiên, người Chăm Bàni vẫn cố gắng gìn giữ bản sắc của tháng Ramưvan như một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh và xã hội. Các thánh đường được trùng tu, nghi lễ được truyền dạy cho thế hệ trẻ, trang phục truyền thống được gìn giữ và sử dụng đúng dịp lễ tôn giáo.

Tháng Ramưvan của người Chăm Bàni không đơn thuần là một nghi lễ tôn giáo, mà là dịp để cộng đồng thể hiện lòng thành kính với tổ tiên, hướng thiện trong tâm hồn và gìn giữ mối liên kết xã hội bền chặt. Trong dòng chảy văn hóa dân tộc, Ramưvan như một bông hoa đẹp, tinh khiết và đầy ý nghĩa, góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa đa dạng của Việt Nam. Giữ gìn và tôn vinh những giá trị ấy chính là cách để quá khứ, hiện tại và tương lai gặp nhau trong niềm tin, tình người và khát vọng sống hài hòa cùng thiên nhiên và cộng đồng.

Lễ Ramưwan có 3 lễ chính: Lễ tảo mộ (Kap Ramưwan): là nghi thức quan trọng đầu tiên mở đầu cho Tết Ramưwan. Lễ kéo dài trong 3 ngày, bắt đầu từ những ngày cuối của tháng trước và kết thúc vào ngày đầu tiên của Tết Ramưwan. Trong lễ tảo mộ, từng gia đình đến nghĩa trang để làm sạch và trang trí mộ cho người thân. Đối với người Chăm Bàni, mộ được xây dựng bằng những hòn đá tròn được xếp thành các hàng đều đặn.    Lễ cúng tại nhà (Ima Ramưwan): Sau khi hoàn thành lễ tảo mộ, mỗi gia đình người Chăm sẽ tổ chức nghi lễ cúng tổ tiên ngay tại nhà. Gia chủ sẽ chuẩn bị mâm cúng gồm các món ăn truyền thống như cơm, cá khô, bánh tét, chè, trái cây,… Các vị chức sắc tôn giáo đến nhà chủ lễ để thực hiện các nghi thức cầu nguyện, cầu mong cho gia đình một năm bình an, hạnh phúc.   Tháng chay tịnh Ramadan: Sau các nghi lễ cúng bái, người Chăm Bàni bước vào tháng chay tịnh Ramadan. Trong thời gian này, đàn ông Chăm theo đạo Bàni sẽ vào thánh đường hành lễ, ăn chay và thực hiện các nghi thức tôn giáo. Họ không được ăn uống, hút thuốc từ lúc mặt trời mọc đến khi mặt trời lặn, đồng thời dành nhiều thời gian để suy ngẫm, cầu nguyện và làm từ thiện. Phụ nữ và trẻ em không bắt buộc phải ăn chay nhưng vẫn thực hiện các nghi thức tín ngưỡng trong gia đình, giữ gìn sự thanh tịnh và giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn.

Trung tâm Thông tin du lịch