Gong Prăk – Thanh âm hồn thiêng của người M’nông
(TITC) – Nếu có dịp du lịch đến tỉnh Lâm Đồng, ngoài những điểm đến nổi tiếng như Đà Lạt mộng mơ hay hồ Tuyền Lâm thơ mộng, bạn đừng quên khám phá một khía cạnh văn hóa độc đáo và ít người biết đến: Gong Prăk – báu vật cồng chiêng của người M’nông sinh sống tại các buôn làng vùng sâu.
Gong Prăk không chỉ là một loại nhạc cụ, mà còn là biểu tượng tâm linh, là niềm tự hào và di sản truyền đời của người M’nông – một trong những dân tộc bản địa lâu đời tại Lâm Đồng. Gong Prăk được chế tác từ chất liệu hợp kim đồng nên khác biệt với loại chiêng thường. Là một loại chiêng quý hiếm nên Gong Prăk luôn được chủ nhân giữ gìn rất cẩn thận, thường được cất giấu ở những nơi kín đáo và trang trọng trong ngôi nhà của mình.
Gong Prăk của dân tộc M’nông
Điểm đặc biệt nhất chính là âm thanh: vừa trong trẻo như tiếng đàn đá, vừa trầm hùng và vang vọng như tiếng nói của đại ngàn. Âm thanh ấy khi ngân dài giữa núi rừng, khi dội vang giữa lễ hội, mang lại cảm xúc sâu sắc cho bất kỳ ai may mắn được thưởng thức. Về diễn tấu, Gong Prăk ít khi diễn tấu độc lập mà thường là loại nhạc cụ đóng vai trò mở đầu cho các dàn chiêng và những loại nhạc cụ khác trong lễ hội dân gian.
Gong Prăk không phải vật phẩm phổ biến. Người M’nông xưa phải đổi hàng chục con trâu, bò mới có thể sở hữu một bộ. Vì thế, chỉ những gia đình giàu có, có địa vị trong làng mới có khả năng giữ Gong Prăk như một bảo vật truyền đời.
Tại xã Đức An, nơi còn giữ được nét văn hóa M’nông đậm đà, nghệ nhân Thị Mai là một trong số ít người vẫn còn lưu giữ và biết diễn tấu bộ Gong Prăk quý giá. Bà chia sẻ: “Gong này đã theo gia đình tôi qua nhiều thế hệ. Hồi nhỏ, tôi được bố dạy đánh chiêng. Giờ tôi lại dạy cho con cháu, để sau này các cháu không quên tiếng chiêng của tổ tiên.”
Nghệ nhân Thị Mai truyền dạy kỹ thuật đánh cồng chiêng cho lớp trẻ
Điểm nhấn trong văn hóa cồng chiêng M’nông là lễ cúng thần chiêng trước khi diễn tấu Gong Prăk. Người ta chuẩn bị ché rượu cần và gà trống, bày lên trước chiêng để thể hiện sự tôn kính. Khi lễ hoàn tất, chiêng được treo lơ lửng, nghệ nhân dùng tay giữ và tay kia cầm dùi gỗ đánh vào núm, tạo nên những âm thanh lan tỏa khắp không gian.
Gong Prăk không đánh tùy tiện, mà chỉ vang lên trong những dịp trọng đại như lễ mừng mùa, lễ nhập bon (lễ vào buôn mới), lễ sum họp cộng đồng hoặc các nghi lễ thiêng liêng khác. Mỗi dịp lễ, mỗi bài chiêng đều mang thông điệp riêng, thể hiện sự giao hòa giữa con người, thiên nhiên và thần linh.
Ngày nay, số lượng bộ Gong Prăk còn sót lại ở Lâm Đồng rất hiếm. Nghệ nhân biết đánh đúng cách cũng chủ yếu là người cao tuổi. Đó là lý do vì sao cộng đồng người M’nông ở Lâm Đồng đang nỗ lực truyền dạy cho thế hệ trẻ và gìn giữ di sản này như một phần linh hồn dân tộc.
Với du khách yêu thích văn hóa bản địa, một chuyến thăm buôn làng M’nông ở Lâm Đồng – nơi bạn có thể tận mắt thấy bộ Gong Prăk, lắng nghe âm thanh thiêng liêng và thậm chí tham gia một nghi lễ cúng chiêng là trải nghiệm khó quên trong hành trình khám phá Tây Nguyên.
Trung tâm Thông tin du lịch
