Người Khơ Mú miền Tây Nghệ An giữ hồn núi rừng trong hạt cốm mừng lúa mới
(TITC) – Khi những thửa ruộng bậc thang miền Tây Nghệ An bắt đầu ngả vàng, báo hiệu mùa gặt về, đồng bào Khơ Mú – một trong những dân tộc thiểu số miền núi sinh sống lâu đời ở vùng đất này lại rộn ràng chuẩn bị nghi lễ làm cốm mừng lúa mới. Không đơn thuần là món ăn, cốm còn là linh hồn của mùa màng, là nhịp nối giữa con người với đất trời, giữa hiện tại với cội nguồn.
Những bông lúa được chọn để làm cốm là những bông lúa nếp chín mẩy, trĩu bông, hạt to nhất, vỏ hơi lam vàng và hạt chưa chín hết, nếu đã chín hết thì cốm sẽ không thơm. Ảnh: Internet
Vào độ cuối tháng 9, đầu tháng 10 dương lịch, khi lúa trên nương vừa chín tới, người Khơ Mú sẽ chọn những bông nếp mẩy hạt, căng sữa để làm cốm. Những hạt lúa được tuốt về, sàng sạch, rang trên chảo nóng cho dậy mùi thơm ngọt. Sau đó, lúa được giã trong cối gỗ, dưới nhịp chày dẻo dai, đều đặn. Công đoạn cuối là sàng sảy, loại bỏ vỏ trấu, giữ lại những hạt cốm xanh óng, dẻo thơm.
Quy trình làm cốm không chỉ đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn mà còn chứa đựng cả tình cảm, niềm tin của người làm. Với họ, mỗi hạt cốm chính là tinh hoa đất trời, kết tinh mồ hôi, công sức và ước vọng về một cuộc sống no đủ.
Trong đời sống của người Khơ Mú, cốm không thể thiếu trên mâm cúng mừng lúa mới. Già làng hay chủ nhà sẽ dâng cốm cùng gà, rượu cần và các sản vật núi rừng lên bàn thờ, tạ ơn thần lúa, trời đất, tổ tiên đã ban cho mùa màng bội thu. Sau nghi lễ, mọi người trong bản quây quần thưởng thức cốm, uống rượu cần, ca hát và nhảy múa.
Không khí ấy vừa linh thiêng vừa ấm áp, gắn kết từng thành viên trong gia đình, cộng đồng. Trẻ nhỏ được nghe lại chuyện xưa, người già gửi gắm lời nhắn nhủ về sự biết ơn, người trẻ thêm tự hào về bản sắc dân tộc mình.
Người Khơ Mú sống chủ yếu ở các xã miền núi Nghệ An. Dù đời sống còn nhiều khó khăn, nhưng đồng bào luôn gìn giữ và truyền lại phong tục làm cốm như một phần bản sắc không thể mất. Trong nhịp sống hiện đại, hạt cốm xanh càng trở nên quý giá, bởi nó nhắc nhớ con cháu về gốc rễ, về sự gắn bó với núi rừng.
Việc duy trì phong tục này còn mang ý nghĩa lớn trong công tác bảo tồn văn hóa của cộng đồng dân tộc thiểu số miền núi. Nó không chỉ giúp chống lại nguy cơ mai một bản sắc mà còn khẳng định giá trị tinh thần đặc sắc của đồng bào Khơ Mú giữa đại ngàn xứ Nghệ.
Ngày nay, lễ làm cốm mừng lúa mới đang dần trở thành điểm nhấn văn hóa – du lịch hấp dẫn tại miền Tây Nghệ An. Du khách đến đây không chỉ được chiêm ngưỡng mùa vàng rực rỡ trên nương rẫy, mà còn có cơ hội trải nghiệm cùng bà con tuốt lúa, giã cốm, thưởng thức hạt cốm dẻo thơm còn vương hương núi rừng.
Lúa sau khi phơi khô sẽ cho vào cối giã cho đến khi tróc vỏ trấu
Nhiều địa phương đã định hướng đưa phong tục này vào phát triển du lịch cộng đồng, gắn với các sản phẩm đặc trưng như rượu cần, nhạc cụ truyền thống, điệu múa vòng xòe. Nếu được tổ chức bài bản, đây sẽ là “chìa khóa” giúp đồng bào Khơ Mú vừa giữ gìn hồn văn hóa, vừa nâng cao sinh kế.
Mỗi mùa lúa chín, trong tiếng cười rộn rã và nhịp chày giã cốm, người Khơ Mú như đang gửi gắm niềm tin, niềm tự hào của mình vào hạt cốm xanh. Đó không chỉ là món quà của đất trời, mà còn là sợi dây nối liền quá khứ với hiện tại, nuôi dưỡng bản sắc dân tộc thiểu số miền núi trong dòng chảy hội nhập hôm nay. Giữ hồn núi rừng trong hạt cốm mừng lúa mới, người Khơ Mú đã và đang góp phần làm giàu thêm bức tranh văn hóa đa sắc màu của Nghệ An, đồng thời mở ra hướng phát triển du lịch bền vững, gắn với bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống.
Trung tâm Thông tin du lịch
