Hoa văn Mường – Dấu ấn văn hóa tại xã Trà My (Đà Nẵng)
(TITC) – Giữa bức tranh đa sắc tộc của vùng đất Đà Nẵng mới, cộng đồng người Mường tại xã Trà My tuy không đông, chỉ hơn một ngàn nhân khẩu, nhưng lại âm thầm lưu giữ một kho tàng di sản văn hóa độc đáo, đó là nghề đan lát truyền thống với những hoa văn mang đậm bản sắc riêng.
Đối với người Mường, mỗi họa tiết đan trên gùi, nong nia hay phên nứa không chỉ đơn thuần là trang trí mà còn là ngôn ngữ biểu đạt văn hóa. Nhìn vào từng hoa văn, người ta có thể nhận ra người đan đến từ dòng họ nào, bản làng nào – như một “chứng minh thư văn hóa” chứa đựng ký ức tổ tiên và gắn chặt với đời sống tinh thần, tín ngưỡng cộng đồng.
Những nan tre cứ thế làm nên câu chuyện văn hóa của người Mường ở miền núi Trà My (Đà Nẵng)
Dù sống xa vùng Mường gốc như Hòa Bình (nay là tỉnh Phú Thọ), Thanh Hóa, cộng đồng người Mường tại Trà My vẫn lưu giữ nghề đan lát như một phần máu thịt. Không chỉ là kỹ thuật thuần thục, mà còn là sự giao thoa phong phú: hoa văn Mường tại đây mang dấu ấn pha trộn của văn hóa Cơ Tu, Xê Đăng tạo nên một sắc thái riêng biệt, vừa truyền thống, vừa mở rộng.
Tre, nứa, mây rừng – những vật liệu sẵn có từ thiên nhiên, là người bạn đồng hành trong đời sống của đồng bào Mường. Từ chiếc gùi đeo sau lưng, tấm phên chắn gió, cho đến nong nia, dụng cụ săn bắt, tất cả đều được tạo nên từ bàn tay khéo léo và đôi mắt tinh tế của người thợ.
Điều làm nên giá trị không chỉ là công năng sử dụng, mà chính là những hoa văn đan xen ẩn chứa nhiều ý nghĩa. Những đường nét hình học như: Hình thoi – biểu trưng cho ruộng bậc thang, gửi gắm ước vọng về mùa màng no đủ; Đường gấp khúc – gợi hình núi non, biểu thị sự chở che của thiên nhiên; Mắt cáo, mắt lưới – thể hiện sự tỉnh táo, tinh anh, đồng thời mang ý nghĩa trừ tà trong tín ngưỡng dân gian; Hoa lá, chim muông – biểu tượng cho sự sinh sôi, gắn bó giữa con người và vạn vật.
Mỗi họa tiết là một câu chuyện, một lời nhắn nhủ về cội nguồn, về triết lý sống hài hòa giữa con người và trời đất.
Nghề đan lát của người Mường không chỉ tạo ra vật dụng, mà còn là phương tiện tín ngưỡng. Nhiều sản phẩm mang hoa văn đặc biệt được dùng trong các lễ hội, nghi thức. Nếu ở lễ cưới, chiếc gùi hoa văn hình thoi là quà tặng tượng trưng cho sự sung túc. Trong các lễ hội nông nghiệp, nong nia có khắc sóng nước, cầu mong mưa thuận gió hòa. Trong tín ngưỡng phồn thực, họa tiết đan hình đôi, hình lặp thể hiện niềm tin vào sự sinh nở, sự nối dài dòng tộc.
Ngày nay, sản phẩm đan lát của người Mường tại Trà My không chỉ phục vụ sinh hoạt hàng ngày mà còn trở thành biểu tượng văn hóa độc đáo trong hoạt động du lịch cộng đồng. Những chiếc túi xách, đèn trang trí, vật dụng nội thất được cách tân từ chất liệu truyền thống đang dần tiếp cận thị trường, được du khách yêu thích bởi sự mộc mạc, bền bỉ và giá trị thủ công độc bản.
Các tour du lịch trải nghiệm tại đây có thể đưa du khách ghé thăm làng nghề, chứng kiến tận mắt quy trình chọn tre già, nứa chắc, mây dẻo từ rừng, tận tay thử vót nan, đan gùi, và nghe người thợ kể chuyện về hoa văn – những biểu tượng gói ghém triết lý sống, quan niệm tâm linh của người Mường từ ngàn đời.
Trong dòng chảy hiện đại, nghề đan lát của người Mường tại Trà My là minh chứng sống động cho sự kết nối giữa truyền thống và phát triển. Những nan tre đan thành vật dụng, đan cả câu chuyện văn hóa đưa bản sắc Mường không chỉ lan tỏa trong cộng đồng, mà còn bước ra thế giới qua những hành trình du lịch mang đậm chất bản địa.
Du khách đến với Trà My không chỉ mang về những món quà lưu niệm thủ công, mà còn mang theo một lát cắt ký ức văn hóa – nơi những đường nét hoa văn thổ cẩm, tre đan trở thành ngôn ngữ của bản sắc, sự tự hào của một dân tộc nhỏ nhưng giàu giá trị tinh thần.
Có thể khẳng định rằng, việc bảo tồn và phát triển nghề, làng nghề truyền thống không chỉ đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội nói chung mà còn gìn giữ, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số, miền núi, nơi tạo ra những nét đặc trưng riêng có của đồng bào các dân tộc.
Trung tâm Thông tin du lịch
