Giữ lửa văn hóa Pa Kô giữa đại ngàn Trường Sơn

(TITC) – Người Pa Kô là một dân tộc thiểu số sinh sống trên dãy Trường Sơn, chủ yếu tập trung ở tỉnh Quảng Trị và thành phố Huế. Cuộc sống của họ gắn bó mật thiết với núi rừng, hòa quyện cùng thiên nhiên hoang dã. Qua bao thế hệ, đồng bào Pa Kô vẫn gìn giữ được những nét văn hóa đặc sắc, thể hiện rõ trong phong tục, tập quán và đời sống sinh hoạt, tạo nên bản sắc riêng đậm đà và độc đáo.

Người Pa Kô đỏ bếp chuẩn bị bữa cơm yêu thương

Puk-bóh – Trái tim giữ hơi ấm nhà sàn

Trong đời sống văn hóa của người Pa Kô, Puk-bóh (bếp lửa) không chỉ là vật dụng quen thuộc mà còn là biểu tượng tinh thần, là trái tim giữ hơi ấm và kết nối yêu thương trong mỗi ngôi nhà sàn. Đối với đồng bào, bếp lửa vừa là nơi khởi đầu cho nhịp sống mỗi ngày, vừa là điểm kết nối cộng đồng, chất chứa bao giá trị văn hóa truyền thống.

Puk-bóh thường đỏ lửa hai lần mỗi ngày – sáng sớm và chiều tối. Người Pa Kô chủ yếu làm nương rẫy, đường đi xa nên mỗi sáng, họ dậy từ tinh mơ để nhóm bếp, nấu cơm mang theo. Khi chiều buông, bếp lại bập bùng ánh lửa, là nơi cả gia đình quây quần, trò chuyện, chia sẻ sau một ngày làm việc. Không chỉ sưởi ấm, Puk-bóh còn giúp giữ cho ngôi nhà luôn khô ráo, xua muỗi mòng, mối mọt và thú rừng.

Trong mỗi ngôi nhà sàn Pa Kô, tùy số hộ cùng sinh sống, mỗi gian đều có một bếp lửa riêng, đặt ở vị trí trung tâm, gắn liền với gác bếp. Bếp không chỉ phục vụ sinh hoạt mà còn là biểu tượng của sự gắn bó và hài hòa – nơi khởi nguồn của hạnh phúc và niềm tin.

Lập bếp lửa là công việc mang nhiều nghi lễ tâm linh. Khi ngôi nhà mới gần hoàn thiện, vị trí bếp được trổ sẵn, vật liệu chuẩn bị đầy đủ, nhưng chỉ đến ngày làm lễ lên nhà mới, bếp mới được đắp chính thức. Đặc biệt, nghi thức treo gác bếp phải được tiến hành trước cả khi đắp bếp, sau khi các vật dụng thiết yếu đã được đưa vào nhà. Người Pa Kô tin rằng mỗi ngôi nhà đều có thần linh trú ngụ, vì vậy việc treo gác bếp trước là cách để “mời” thần nhà về an vị, ban phúc lành cho gia chủ.

Vật liệu làm Puk-bóh được lựa chọn cẩn thận, hàm chứa nhiều ý nghĩa: Đất đắp bếp lấy từ tổ mối, biểu trưng cho sự đoàn kết, bền chặt như bầy mối và mang lại độ cứng chắc, sạch sẽ; Vòng khung bếp làm từ vỏ cây Pa-chá – loài cây được xem là thần dược, có khả năng xua đuổi tà khí, điều hòa âm dương; Lá đắp bếp thường chọn Âr-lang, Âr-đong hoặc Achêr, giúp bếp bền, sạch và không bị mục nát; Ba hòn đá kê bếp được chọn từ suối, có kích thước đều nhau và được xếp thành hình tam giác cân đối tượng trưng cho sự vững chãi, hài hòa và ấm no.

Với người Pa Kô, Puk-bóh không chỉ là nơi nhóm lửa nấu ăn, mà còn là ngọn lửa giữ hồn dân tộc, nơi kết tinh tình yêu thương, sự gắn bó và niềm tin vào cuộc sống.

Gìn giữ bản sắc văn hóa Pa Kô

Dù nhịp sống hiện đại đang đổi thay từng ngày, đồng bào Pa Kô vẫn bền bỉ gìn giữ và phát huy những giá trị văn hoá truyền thống, đặc biệt là không gian sinh hoạt Puk-bóh – biểu tượng của tinh thần đoàn kết và sức sống cộng đồng. Bếp lửa trong căn nhà sàn Pa Kô không chỉ sưởi ấm mà còn thắp sáng ngọn lửa văn hoá truyền thống.

Không chỉ dừng lại ở Puk-bóh, bản sắc Pa Kô còn được thể hiện rõ qua trang phục truyền thống, biểu tượng của văn hoá vật chất và tinh thần. Những người phụ nữ Pa Kô với đôi bàn tay khéo léo vẫn ngày ngày gìn giữ nghề dệt thổ cẩm. Tổ dệt thổ cẩm A Bung (xã La Lay, tỉnh Quảng Trị) là điển hình tiêu biểu trong việc vừa bảo tồn nghề truyền thống, vừa sáng tạo, cách tân mẫu mã để phù hợp với thị hiếu hiện đại, nhưng vẫn giữ trọn nét đặc trưng văn hoá dân tộc.

Bên cạnh đó, người Pa Kô còn sở hữu kho tàng dân ca, dân vũ phong phú như Cha chấp, A dên, Ka lơi, Oát, Tà ôi… Cùng với đó là các loại nhạc cụ dân tộc được chế tác tinh xảo, gắn liền với những buổi diễn xướng mang đậm bản sắc vùng cao.

Những năm gần đây, nhờ sự quan tâm của chính quyền địa phương trong việc mở các lớp truyền dạy nghề, bảo tồn văn hoá kết hợp phát triển du lịch cộng đồng, du khách có cơ hội trải nghiệm sâu sắc đời sống văn hoá Pa Kô  từ ẩm thực, trang phục đến phong tục, lễ hội. Qua đó, văn hoá Pa Kô không chỉ được bảo tồn mà còn lan tỏa mạnh mẽ, trở thành điểm nhấn độc đáo trong bức tranh văn hoá đa dạng của đất nước.

Trung tâm Thông tin du lịch