Phú Yên: Lễ hội đâm trâu tại làng Đồng (huyện Đồng Xuân): Nét văn hóa độc đáo của đồng bào Ba Na

Bà con làng Đồng và các làng lân cận sum vầy trong lễ hội đâm trâu – Ảnh: P.Nam

Trong nhiều hoạt động văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Phú Yên, lễ hội đâm trâu (lễ xoay cột) của đồng bào dân tộc Ba Na ở làng Đồng (xã Phú Mỡ, huyện Đồng Xuân) được xem là giàu bản sắc truyền thống.

Theo các già làng, lễ hội đâm trâu là dịp để bà con làng Đồng tạ ơn trời đất, thần linh, ghi ơn những người đã hy sinh bảo vệ làng, bảo vệ Tổ quốc; cầu mong Giàng phù hộ gió thuận, mưa hòa, lúa đầy bồ, sắn đầy rẫy; cầu mong mọi người, mọi gia đình mạnh khỏe, hạnh phúc. Hai năm trở lại đây, nhờ được mùa lúa rẫy, giá sắn, mía cao nên trước khi diễn ra lễ hội, bà con phấn khởi rủ nhau sắm sửa lễ vật khá đầy đủ và tổ chức lễ hội đâm trâu tươm tất hơn. Già làng Oi Tứ ở làng Đồng phấn khởi khoe: “Nhờ cái rẫy nên năm nay bà con đóng góp mua được 1 con trâu đực tơ, 2 con bò, 2 con heo thiến nặng 1 tạ, 4 con heo nhỡ, 10 con gà và cứ 2 hộ góp thêm một ché rượu”.

Khoảng một tuần trước khi diễn ra lễ hội, những người đàn ông khỏe mạnh ở làng Đồng rủ nhau lên rừng tìm tre, mây, lồ ô… làm cây nêu cao khoảng 3,5m mà bà con gọi là Kưng-Tăk, rồi dùng mây bện dây A-Ngoa-Kbô để buộc vào cổ trâu. Trước khi lễ bắt đầu, bà con làm thịt một con heo cúng báo cho Giàng biết đã có trâu, rồi làm thịt một con heo khác và nhắc 3 ché rượu để cúng ông bà tổ tiên. Đúng ngày lễ, từ sáng sớm, mọi người tụ tập tại nhà rông văn hóa trồng 4 cây nêu bằng tre ngay giữa sân. Trên mỗi cây nêu được gắn một sợi dây dài cũng được đan bằng tre theo kiểu xương cá. Cuối mỗi sợi dây là các hình vật như chim, chiếc thuyền, vòng tròn. được sơn màu đen, đỏ bằng nhựa cây rừng. Đến khoảng 3 giờ chiều, con trâu được buộc dây A- Ngoa- Kbô vào cổ, người dân làm thịt con bò, nhắc vài ché rượu để cúng Giàng rừng, Giàng đất, Giàng núi. chứng kiến lễ vật (con trâu) về hầu Giàng, đồng thời làm thịt một con heo thiến để cúng mời Giàng, ông bà, tổ tiên về dự lễ.

Lúc này, các thầy cúng đứng thành hàng ngang, tay trái cầm một chén gạo đầy, tay phải bốc vãi lên trời cho gạo rớt xuống lưng trâu, xuống đầu những người dự lễ. Đêm đến, cả làng Đồng gần như thức trắng, mọi người thi nhau nhảy múa, reo hò, đi vòng quanh cây nêu và con trâu theo điệu cồng chiêng, trống đôi và múa xoan mà không ai biết mệt. Sáng hôm sau, các thầy cúng lặp lại động tác vãi gạo, mời Giàng về chứng kiến. Trong lúc thực hành nghi lễ, mọi người múa hát xung quanh cây nêu cho đến 9 giờ sáng, sau đó lễ đâm trâu mới được bắt đầu. Để khởi động, già làng cầm một con dao dài, sắc nhọn chém mạnh về phía sau lưng trâu cho máu chảy, các thầy cúng dùng vải hoặc bông thấm máu rồi đem chấm lên trán những người tham gia lễ hội, xem như lời báo những điều may mắn của bà con đã được Giàng ban cho. Cả các em bé vài tháng tuổi được mẹ gùi sau lưng cũng được hưởng “ân huệ” này. Tiếp đến, trâu được những thanh niên khỏe mạnh cột dây vào 4 chân, rồi dùng thế đè ngã quỵ xuống đất, đồng thời chọn người có kinh nghiệm để đâm trâu.

Sau khi trâu đã chết, đồng bào cắt đầu gắn trên thân cây nêu, để sau đó hai thanh niên gánh đầu trâu đi 3 vòng quanh cột theo hướng ngược chiều kim đồng hồ. Lúc này, các thầy cúng vẫn tiếp tục vãi gạo lên trời mời Giàng xuống nhận trâu. Theo quan niệm của người dân làng Đồng, trâu sẽ thay con người làm rẫy cho Giàng.

Múa trống đôi mừng lễ hội đâm trâu – Ảnh: P.Nam

Lễ hội đâm trâu không chỉ là hoạt động văn hóa ở làng Đồng mà còn có ý nghĩa đặc biệt đối với đồng bào dân tộc thiểu số. Càng vui hơn khi trong ngày lễ đâm trâu năm nay có sự tham gia của hàng trăm người Ba Na đến từ Thồ Lồ, Xí Thoại, Hà Rai… Trưởng thôn làng Đồng Sô Minh Niệm cho biết: “Từ ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng cho đến nay, bà con làng Đồng mới tổ chức được lễ đâm trâu để cảm ơn Giàng phù hộ được mùa, biết ơn những người đã hy sinh để có cuộc sống tốt đẹp hôm nay, đặc biệt là mừng làng Đồng và làng Thồ Lồ bên cạnh được Nhà nước đầu tư đưa điện về với làng”.

Lễ hội đâm trâu của làng Đồng là dịp để mọi người, nhất là lớp trẻ, hiểu biết thêm về phong tục, truyền thống văn hóa của dân tộc mình, đồng thời là cơ hội để thanh niên các thôn giao lưu. Kpá Thị Linh (19 tuổi) nói trong niềm hân hoan, phấn khởi: “Hôm nay em thấy vui hơn bao giờ hết vì được múa, đánh chiêng, được gặp gỡ các bạn ở làng khác. Là thanh niên, chúng em có trách nhiệm gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống nghìn đời của ông cha”.

Lễ đâm trâu không chỉ của người Ba Na mà còn là nét đẹp văn hóa của các dân tộc thiểu số khác ở các huyện miền núi trong tỉnh. Được tổ chức hàng năm, đây là một trong những lễ hội lớn, đông vui nhất của cộng đồng các dân tộc, thể hiện ý thức cộng đồng, đoàn kết bảo tồn văn hóa truyền thống.

Phương Nam

Báo Phú Yên – baophuyen.vn